Zrozumienie, czym jest dusza, różni się w zależności od tradycji religijnych, filozoficznych i kulturowych. Wiele religii zgłębia naturę duszy, próbując odpowiedzieć na pytania dotyczące jej pochodzenia, roli i przeznaczenia. Oto przegląd podejść do duszy w wybranych światowych religiach:
1. Chrześcijaństwo
• Definicja: Dusza jest niematerialną, wieczną częścią człowieka, która odzwierciedla obraz Boga.
• Położenie: Jest ona miejscem relacji z Bogiem i decyduje o losie człowieka po śmierci.
• Cel: Dusza może osiągnąć zbawienie i życie wieczne w obecności Boga, jeśli człowiek postępuje zgodnie z naukami Chrystusa.
• Biblia: Często wspomina o duszy jako centrum życia duchowego człowieka (np. Ewangelia Mateusza 16:26).
2. Islam
• Definicja: Dusza (nafs) jest darem od Boga (Allaha) i stanowi esencję człowieka.
• Położenie: Dusza jest odpowiedzialna za wybory moralne człowieka i będzie osądzona po śmierci.
• Cel: Dąży do jedności z Bogiem poprzez życie zgodne z Jego wolą. Islam wyróżnia różne etapy duszy, od „nafs ammara” (skłonnej do zła) do „nafs mutma’inna” (duszy spokojnej, poddanej Bogu).
3. Judaizm
• Definicja: Dusza (nefesz, ruach, neszama) jest boskim pierwiastkiem w człowieku.
• Położenie: Judaizm uznaje różne aspekty duszy: nefesz (życie), ruach (duch), neszama (boska iskra).
• Cel: Życie w harmonii z Bożym prawem (Torą) pozwala duszy osiągnąć pełnię w przyszłym świecie.
4. Hinduizm
• Definicja: Dusza (atman) to wieczna, niezmienna esencja każdego człowieka, część uniwersalnej duszy (Brahmana).
• Położenie: Dusza reinkarnuje się, przechodząc przez kolejne wcielenia w cyklu samsary.
• Cel: Wyzwolenie (mokszę) można osiągnąć poprzez duchową praktykę i zrozumienie jedności atmana z Brahmanem.
5. Buddyzm
• Definicja: Buddyzm odrzuca koncepcję stałej duszy (anatman – brak jaźni).
• Położenie: Istnieje „strumień świadomości” (vijnana), który przechodzi przez cykl narodzin i śmierci.
• Cel: Uwolnienie od cierpienia i cyklu samsary poprzez oświecenie (nirwanę).
6. Taoizm
• Definicja: Dusza (hun i po) to dualistyczny element człowieka: część duchowa (hun) i materialna (po).
• Położenie: Dusza dąży do harmonii z Tao – uniwersalnym porządkiem wszechświata.
• Cel: Po śmierci dusza może wrócić do Tao lub rozproszyć się.
7. Religie pierwotne i szamanizm
• Definicja: Dusza jest postrzegana jako siła życiowa związana z naturą.
• Położenie: Dusza może być wielowarstwowa (np. dusza życiowa, dusza-duch) i zdolna do opuszczania ciała (podczas snów, rytuałów).
• Cel: Dusza powinna pozostać w równowadze z otaczającym światem duchowym.
8. Filozofia grecka
• Platon: Dusza jest wieczna i nieśmiertelna, istnieje przed narodzinami i po śmierci.
• Arystoteles: Dusza to zasada życia, ale nie zawsze nieśmiertelna. Odróżniał duszę roślinną, zwierzęcą i rozumną (ludzką).
Wszystkie te podejścia wskazują, że dusza jest centralnym elementem refleksji nad istotą człowieka. Choć definicje różnią się, wspólnym wątkiem jest dążenie duszy do transcendencji, harmonii i zrozumienia swojej natury.
